تاریخچه گياه شناسي

اگر چه مبدا گياه درماني نامعلوم است، اما قدر مسلم اين است كه قديمي ترين نوشته هايي كه درباره ي استفاده از گياهان به دست آمده، درباره ي فوايد طبي آنها بوده است. در روزگاران گذشته، مردم رابطه اي نزديك و غريزي با جهان طبيعي داشته اند و نه تنها از نظر مواد غذايي، بلكه براي درمان و تامين سلامت خود به رستني ها وابسته بوده اند. نياكان ما از طريق فرآيندهاي طولاني و تا حدود خطرناك آزمايش و خطا، دانش جامعي از كاربرد گياهان دارويي را جمع آوري نمودند و مردمي كه غذاي خود را از گياهان و ميوه هاي جنگلي تامين مي كردند، ياد گرفتند كه چطور از خواص دارويي گياهان براي معالجه و همچنين حفاظت مواد غذايي و نوشيدني هاي زمستاني خود استفاده كنند. اين دانستني هاي ارزشمند كه نسل به نسل منتقل شده اند، در واقع، عامل بقاي نسل بشر و بخصوص جوامعي شده كه در مناطق دور افتاده، زندگي مي كرده اند.

استفاده از گياهان براي معالجه ي بيماري ها در اين جوامع يك ضرورت بوده است؛ چرا كه خدمات پزشكي و درماني در دسترس اكثر خانواده ها نبوده است .

مداركي به دست آمده از تمدن هاي مصريان و سومريان در 2500 سال پيش از ميلاد مسيح، نشان مي دهند كه اين تمدن ها با خواص درماني گياهان طبي كاملا'' آشنايي داشته اند. پاپيروس مشهور �ابرز� كه در سال 1874 كشف شد، حاوي اسامي بيش از هشتصد گياه دارويي بوده كه تا سال 1800 پيش از ميلاد براي درمان بيماريها و همچنين مراسم مذهبي و موميايي كردن از آنها استفاده مي شده است. در همين راستا، تلاشهايي در جهت توسعه ي گياه درماني در چين و هندوستان نيز دنبال مي شده است؛ در يك كتاب دارويي چيني كه حدود 2700 سال قبل از ميلاد مسيح تدوين شده، فهرستي از گياهان دارويي جمع آوري شده است. �ريگ وادا�، يكي از كتب مقدس هندوها، حاوي نامهاي بيش از يک هزار داوري گياهي مي باشد. دانش گياه درماني از مصر و بين النهرين به يونان برده شد و ديري نگذشت كه جذب فرهنگ روميان شد .

افسانه هاي زيادي درباره ي �آسكلپيوس�، گياه شناس و دانشمند گياه پزشک �هرباليست� يوناني مصري تبار، كه معلم بوده و در ضمن تعليم به معالجه ي بيماران نيز مي پرداخته، نقل شده است. او در سالهاي بعد از 1250 پيش از ميلاد مي زيسته است و �هيجيا� و �پاناكئا�، دو دختر آسكلپيوس در درمان بيماران به پدر كمك مي كرده اند .

گياه درماني به تدريج با جادو درآميخته شد. بسياري از گياهان داراي خواص دارويي را افرادي سرگردان و بي سواد در بيابان ها و دشت ها جمع آوري مي كردند؛ آنها با خواندن اوراد و اجراي تشريفات خاص، اين گياهان را به بيماران مي خورانيدند .

با ظهور �بقراط� (377-460 پيش از ميلاد)، يك نظام پزشكي علمي بر اساس تشخيص درمان بيماري ها با استفاده از گياهان داراي خواص دارويي، پي ريزي شد؛ در اين نظام بيماري ها ناشي از خشم خدايان نبودند. در قرن اول ميلادي، كتاب �دي ماتريامديكا� را �ديوسكوريد� پزشك ارتش يونان تدوين كرد، كه از نخستين كارهاي معتبر در مورد علم گياه درماني است. ديوسكوريد كه اساس كار خود را بر پايه ي كار بقراط بنا نهاده بود، شكل، مشخصات و خواص بيش از پانصد گياه را در كتاب خويش ارائه كرد كه تا 150 سال بعد به عنوان يك كتاب مرجع مورد استفاده قرار مي گرفت. در همان زمان يك طبيعي دان رومي به نام �پليني� كتاب تاريخ طبيعي نسبتاً حجيمي را تدوين نمود كه در آن به شرح گياهان و خواص درماني آنها پرداخت. هفت قرن بعد، كه به قرون وسطي يا عصر تاريكي شناخته شده است، صومعه ها زنده نگاه داشتن گياه درماني را دست گرفتند. راهبان متون مربوطه را نسخه برداري كردند و از آنها براي شفاي بيماران استفاده نمودند و مزرعه هايي را به پرورش اين گياهان اختصاص دادند. اعتقاد مردم به درمانهاي سنتي، كه از لحاظ پزشكي تركيبهاي موفقيت آميزي، هرچند با جادوگري ارائه مي كردند، بدون توقف ادامه يافت .

در طول سده هاي هفتم و هشتم ميلادي، پزشكان عرب، كتب رومي و يوناني درمان با گياهان را ترجمه كردند و دانش خود را همچنين آنچه را كه از دانشمندان خاور دور فراگرفته بودند و به تجربه ي خود افزودند .

ابن سينا، مشهورترين پزشك ايراني، كتاب �قانون در طب� را كه يك تاليف كلاسيك از گياهان طبي است و حاوي بيماري ها و نحوه ي درمان آنها مي باشد، طبع نمود؛ اين كتاب تا سال 1650 به عنوان يك مرجع استاندارد باقي ماند .

قرن دهم ميلادي، شاهد نخستين اثر گياه شناسي آنگلوساكسونها بود، كه به زبان مردم عامي نوشته شده بود و بيشتر بر روي جنبه هاي آيينهاي خاص و جادو تاكيد داشت .

در قرن دوازدهم، كتب گياه شناسي عربي دوباره به زبان لاتين برگردانده شدند، اما هيچ كار جديدي ارائه نشد تا آنكه حدود 200 سال بعد، ماكوپولو و ديگر مكتشقان ايتاليايي راه هاي تجاري با چين و هندوستان را گشودند. چين و هند به صورت مركز تجارت ادويه اروپا در آمدند و ادويه جات كه براي مطبوع نمودن و خوشمزه كردن غذاها به كار مي رفتند، بازار پر سودي را به وجود آورند و جهانگردان پرتغالي را وسوسه كردند كه راه دريايي مستقيمي به شرق باز كنند. كشف دنياي نو، به ظهور گياهان جديد و راه هاي درمان تازه اي منتهي شد. با اختراع صنعت چاپ در قرن پانزدهم، كتابهاي مربوط به گياهان درماني از اولين و پرفروش ترين كتبي بودند كه به چاپ رسيدند. در عصر اليزابت، مشهورترين متون مربوط به گياهان طبي تجديد چاپ شد كه حتي امروزه نيز مطالعه آنها نه تنها آموزنده، بلكه لذت بخش است .